1. KADRA DOWÓDCZA
Kozaccy dowódcy wywodzili się najczęściej spośród rejestrowych, jako najlepszego i najbardziej doświadczonego elementu kozackiej armii. Najwyższym dowódcą wojsk kozackich był hetman, który dowodził największymi wyprawami wojska zaporoskiego. Miał on pod sobą tzw. hetmanów nakaźnych, dowodzących mniejszymi wyprawami. Pułkami kozackimi dowodzili pułkownicy z niewielkim sztabem (oboźny, pisarz), którzy do pomocy mieli esaułów. Samodzielnymi watahami czerni, które w początkowym okresie powstania grasowały na Ukrainie, dowodzili przeróżni watażkowie.
2. PIECHOTA KOZACKA: MOŁOJCY I MOŁOJCY REJESTROWI
Rejestrowi to Kozacy na żołdzie Rzeczypospolitej, którzy za służbę otrzymywali niewielki żołd, sukno na mundury i pewne przywileje. Znakomita piechota - wytrzymała, bitna i zawzięta, a jednocześnie niewiele wymagająca i tania w utrzymaniu. Była to elita kozackiej armii, najlepiej uzbrojona i wyszkolona. Niezwyciężeni pod osłoną taboru, doskonale wykorzystują warunki terenowe czy rożnego rodzaju umocnienia. Byli mistrzami improwizacji i polegali na swych doskonałych umiejętnościach indywidualnych - zaradności, odwadze, brawurze i umiejętnościach strzeleckich
Podstawa piechoty zaporoskiej, która uchodziła za jedną z najlepszych w Europie, do czego bez wątpienia przyczyniał się znakomity materiał ludzki, z jakiego się składała. Mołojcy byli, bowiem odważni, bitni, mało wymagający i dobrze posługiwali się różnego rodzaju bronią. Kozacy ci nie zostali umieszczeni w mocno ograniczanym przez RON rejestrze lub zostali z niego usunięci. Uzbrojenie mołojców spoza rejestru było najczęściej słabsze niż u rejestrowych ale często nadrabiali to zapałem, odwagą i indywidualnym wyszkoleniem.
3. REJESTROWA JAZDA KOZACKA
Rejestrowi to Kozacy na żołdzie Rzeczypospolitej, którzy za służbę otrzymywali niewielki żołd, sukno na mundury i pewne przywileje. Jazda ta pełniła w zasadzie rolę pomocniczą działając raczej jak konna piechota trochę na wzór dragonów. Oczywiście sprawdzała się w rozpoznaniu, osłonie czy pościgu, w bitwie jednak wołała walczyć po spieszeniu, często pod osłoną taboru. Jeźdźcy kozaccy nie używali uzbrojenia ochronnego, a ich ulubioną bronią była szabla, rohatyna lub spisa a także arkebuzy lub strzelby krzoskowe.
4. CZERŃ KOZACKA
Czerń kozacka to masy ukraińskiego chłopstwa, biedoty miejskiej, pastuchów i wszelakiego asortymentu ?ludzi luźnych?. Czerń w znacznych ilościach brała udział w nieomalże wszystkich powstaniach i buntach. Uzbrojenie czerni było improwizowane i typowe dla formacji plebejskich. W jego skład wchodziły najczęściej obuchy, siekiery, spisy, widły, masałaki, kłonice, kosy i inna prymitywna broń chłopska. Czerń była zupełnie niewyszkolona a poważnym problemem było także utrzymanie dyscypliny wśród mas pijanego i dyszącego rządzą mordu chłopstwa.
5. PLASTUNY
Nazwa tych zwiadowców pochodzi od wyrażenia ?leżeć płasko?. Te małe grupy zwiadowców operowały na terenach kontrolowanych przez przeciwnika, zbierając informacje i zdobywając ?języki? czyli jeńców. W czasie działań nocnych czernili twarze i ręce dziegciem. Ich uzbrojenie było bardzo niejednolite i dość ubogie, w celu zapewnienia maksymalnej mobilności oddziału. Wyposażeni byli głównie w szable, oraz długą gwintowaną broń palną. Mołojcy ci unikali raczej walki, ograniczając się do działań zwiadowczych, dezorganizacyjnych lub prób ustrzelenia wrogich dowódców.
6. HARCOWNICY
7. ARTYLERIA
artyleria lekka
artyleria średnia
8. TABOR KOZACKI
Charakterystyczny element wojskowości kozackiej, którego potrafili używać zarówno ofensywnie jak i w obronie. Tabor nie stanowił w zasadzie odrębnego rodzaju sił zbrojnych, a jedynie podstawę do działań znakomitej piechoty. Tabor tworzyły lekkie chłopskie wozy (kolasy), które szykowano w kilka lub nawet kilkanaście rzędów. Im tabor miał więcej wozów - czyli rzędów - tym był "lepiej sprawiony" i tym samym trudniejszy do rozbicia. Tabor był dość mocno nasycony bronią palną i artylerią, zwłaszcza małokalibrową, ustawioną na wozach lub między nimi.
